کار در روز در شرایط عمومی پیمان یک قاعده است و اجرای کار در شب استثنا بر آن قاعده؛ زیرا کارهای پیمانکاری علی‌الاصول باید در روز انجام شود و از چنان اضطرار و اورژانسی برخوردار نیست که در زمان شب اجرا گردد. به همین جهت در ماده‌ی ۲5 شرایط عمومی پیمان اجرای کار در شب در موارد احصا شده، تجویز گردیده است. در ماده‌ی مرقوم اجرای کار در موارد زیر مجاز شمرده‌شده است:

1. پیش‌بینی در برنامه‌ی زمانی تفصیلی.
2. تأخیراتی که از سوی پیمانکار در انجام کار ایجاد شده.
3. لزوم اجرای کار در شب بنا به تشخیص مهندس مشاور و تأیید کارفرما.

ذیلاً جزییات موارد فوق را موردبررسی قرار می‌دهیم:

1- پیش‌بینی در برنامه‌ی زمانی تفصیلی:

نظر به این‌که برنامه‌ی زمانی کلی به‌موجب بند (د) ماده‌ی ۲ موافقت‌نامه از اسناد پیمان است و برنامه زمانی تفصیلی بر اساس بند (ب) ماده‌ی 5 شرایط عمومی پیمان «برنامه‌ای است که زمان‌بندی فعالیت‌های مختلف کارهای موضوع پیمان، به‌تفصیل و در چارچوب برنامه‌ی زمانی کلی، در آن آمده است»، لذا از ابتدای امر و حتی پیش از امضا و انعقاد پیمان (در زمان برگزاری مناقصه) که برنامه‌ی زمانی جزو اسناد مناقصه به رؤیت پیمانکار رسیده، موردقبول پیمانکار قرارگرفته و ازآنجاکه اجرای کار در شب در آن اسناد پیش‌بینی‌شده، تکلیف پیمانکار در خصوص اجرای کار موضوع پیمان در شب معلوم است و موظف و مجاز به اجرای کار، شب‌هنگام است. بدین‌جهت بند (الف) ماده‌ی ۲5 شرایط عمومی پیمان یکی از موارد تجویزشده‌ی اجرا کار در شب را پیش‌بینی انجام آن در برنامه‌ی زمانی تفصیلی می‌داند.

2- تأخیراتی که از سوی پیمانکار در انجام کار ایجاد شده:

دراین‌باره بند (ب) ماده‌ی ۲۵ شرایط عمومی پیمان یکی از موارد مجاز اجرای کار در شب را چنین بیان می‌کند: «هرگاه به سبب بروز تأخیرهایی که از سوی پیمانکار، انجام کار طبق تشخیص پیمانکار در مدت پیمان امکان‌پذیر نباشد، پیمانکار می‌تواند بدون آن‌که حق دریافت اضافه‌کار را داشته باشد با تأیید مهندس مشاور و موافقت کارفرما، قسمتی از کار را در شب اجرا کند». در این بند جميع شرایط و اوضاع احوال زیر انجام کار در شب را مجاز می‌شمارد:

• پیمانکار سبب بروز تأخیر در برنامه‌ی زمانی کار شود.
• پیمانکار چنان از برنامه‌ی زمانی عقب باشد که بنا به تشخیص خود نتواند انجام موضوع پیمان را به‌موقع و طبق برنامه‌ی زمانی به پایان رساند.

چون نوعاً هزینه‌های انجام کار در شب در مقام مقایسه با هزینه‌های اجرای کار در روز بالاتر است لذا پیمانکار حق ندارد هزینه‌های اضافی که در هنگام اجرای کار در شب بر او تحمیل می‌شود، از کارفرما مطالبه کند؛ زیرا «خودکرده را تدبیر نیست» و چون خویشتن عامل بروز تأخیر در انجام کار بوده، خود نیز باید تاوان آن را پس دهد.

علاوه بر مراتب بالا، تأییدیه‌ی مهندس مشاور و موافقت کارفرما جهت اجرای قسمتی از کار در شب توسط پیمانکار، از ضروریات اجرای کار در شب است. در غیر این صورت پیمانکار نمی‌تواند کار را شب‌هنگام اجرا کند. اگر به هر دلیلی اعم از این‌که به سبب هزینه‌های اضافی تحمیلی بر پیمانکار یا تأیید نکردن اجرای کار در شب توسط مهندس مشاور یا در صورت تأیید او، مخالفت کارفرما با اجرای بخشی از کار در شب، پیمانکار نتواند از این موقعیت استفاده کند، ممکن است حسب مورد مشمول بند (الف) ماده‌ی 46 شرایط عمومی پیمان یا مشمول جزءهای (۱) تا (۳) بند (ب) ماده ۵۰ شرایط عمومی پیمان شود. به‌عبارت‌دیگر چنان چه تأخیرات غیرمجاز پیمانکار از مدت‌های مندرج در بند (الف) ماده‌ی 46 فراتر رود احتمال فسخ پیمان از ناحیه‌ی کارفرما وضعیت او را در جهت منفی دگرگون می‌کند و یا اگر مشمول جزءهای (۱) تا (۳) بند (ب) ماده‌ی ۵۰ شرایط عمومی شود، ناچار از پرداخت جریمه به کارفرما خواهد بود.

3-لزوم اجرای کار در شب بنا به تشخیص مهندس مشاور و تأیید کارفرما:

در این حالت، پیمانکار عامل یا مسبب تأخير در اجرای کار نیست بل که مهندس مشاور صرفاً تشخیص می‌دهد که پیشرفت کار پیمانکار به نحوی نیست که همه‌ی عملیات در مدت پیمان پایان یابد، درنتیجه پس از جلب موافقت کارفرما به پیمانکار دستور می‌دهد که بخشی از کار را شب‌هنگام انجام دهد. با صدور دستور مهندس مشاور، پیمانکار نمی‌تواند از دستور وی سرپیچی کند بل که مکلف به اجرای این دستور است. بند (ج) ماده‌ی ۲۵ شرایط عمومی پیمان دراین‌باره می‌گوید: «هرگاه مهندس مشاور تشخیص دهد که پیشرفت کار پیمانکار به نحوی نیست که همه‌ی عملیات در مدت پیمان پایان یابد، می‌تواند پس از موافقت کارفرما، به پیمانکار دستور دهد که قسمتی از کار را در شب اجرا کند. در این حالت، پیمانکار مکلف به اجرای این دستور است...».

اما همان‌طوری که پیش‌تر گفتیم، هزینه‌ی اجرای کار در شب با هزینه‌ی اجرای کار در روز متفاوت است. مسلماً کار در شب هزینه‌های مضاعفی بر پیمانکار تحمیل می‌کند و ممکن است خسارت‌هایی نیز بر او وارد شود. بااین‌حال شرایط عمومی پیمان از میان هزینه‌ها و خسارات، فقط پرداخت اضافه‌هزینه‌های مربوط به کار در شب را با تأیید مهندس مشاور و تصویب کارفرما تجویز می‌کند ولیکن پیمانکار حق ادعای خسارت و اضافه بها را ندارد. البته در محاسبه‌ی هزینه‌ها، تعیین هزینه‌های اضافی دستمزد نیروی انسانی برای کار در شب، مقررات قانون کار ملاک عمل قرار می‌گیرد. ازاین‌رو، در انتهای بند (ج) ماده‌ی ۲۵ شرایط عمومی پیمان مقرر گردیده: «... پیمانکار مکلف به ای این دستور است و حق ادعا یا مطالبه‌ی هیچ‌گونه خسارت و اضافه بها ندارد». ولی در بند (د) همان ماده تصریح‌شده که: «اگر به تشخیص مهندس مشاور و تأیید کارفرما جبران تأخیرهایی که ناشی از قصور پیمانکار نیست، کار در شب نیز انجام شود، اضافه‌هزینه‌های مربوط به کار در شب، با تأیید مهندس مشاور و تصویب کارفرما، پرداخت می‌شود. در محاسبه این هزینه‌ها، به‌منظور تعیین هزینه‌های اضافی دستمزد نیروی انسانی برای کار در شب، باید مقررات قانون کار و امور اجتماعی ملاک عمل قرار گیرد».

 اصولاً پیمانکار نمی‌تواند از دستور مهندس مشاور سرپیچی کند. در غیر این صورت یعنی در صورت استنکاف او از اجرای قسمتی از کار در شب ممکن است باعث تأخیر در مدت پیمان شود و تبعاً حسب مورد، مشمول ماده‌ی 46 یا جزءهای (۱) و (۲) و (۳) بند (ب) ماده‌ی ۵۰ شرایط عمومی پیمان یعنی مواجه با فسخ یا پرداخت جریمه‌ی تأخیرات غیرمجاز در حق کارفرما گردد.